Wielikąt to nazwa malowniczego kompleksu stawów hodowlanych, objętych równocześnie ochroną jako zespół przyrodniczo-krajobrazowy o tej samej nazwie. Obszar ten, stanowiący ostoję dzikiego ptactwa, znajduje się w gminie Lubomia. Utworzenie zespołu w 1993 r. stanowiło efekt wieloletnich starań przyrodników, m.in. z Górnośląskiego Koła Ornitologicznego oraz Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Przyrody „Pro Natura”.
Stawy Wielikąt, fot. arch. KGO
Zespół przyrodniczo-krajobrazowego obejmuje kompleks karpiowych stawów hodowlanych gospodarstwa rybackiego „Wielikąt” o powierzchni 370,5 ha. Teren ten od 1993 roku jest objęty ochroną w postaci zespołu przyrodniczo-krajobrazowego, natomiast od 2008 r. wraz z leżącym niedaleko Lasem Tworkowskim stanowi obszar specjalnej ochrony ptaków w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000.
Teren ten ma także ogromne znaczenie również poza sezonem lęgowym, stanowiąc dogodne miejsce do odpoczynku i żerowania na trasie migracji ptaków blaszkodziobych i siewkowców, których skupienia mogą sięgać nawet 10 tysięcy osobników.
Głównym bogactwem przyrodniczym tego obszaru jest ptactwo wodne, znajdujące tu doskonałe warunki do bytowania oraz rozrodu. Tereny te zaliczone zostały zresztą do najcenniejszych pod tym względem obszarów Śląska, a wraz z sąsiednim Lasem Tworkowskim stanowią ostoję ptaków, mającą rangę międzynarodową. Włączono je również do sieci Natura 2000. Naliczono tu 236 gatunków ptaków (ponad 51% awifauny kraju), z czego 129 lęgowych. Ważną grupę wśród tutejszej awifauny stanowią gatunki rzadkie i zagrożone wyginięciem. Do nich należą orzeł bielik, hełmiatka, bąk, bączek, podgorzałka, kropiatka, brzęczka. Ważną funkcję spełniają tutejsze obszary także jako miejsce odpoczynku ptaków w okresie przelotów. Poznaniu zespołu „Wielikąt” służy ścieżka dydaktyczna o długości 4 km.
9 gatunków lęgowych ujętych jest w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt: podgorzałka Aythya nyroca, bąk Botaurus stellaris, bielik Haliaeetus albicilla (lęgowy w Lesie Tworkowskim), zielonka Porzana parva, sieweczka obrożna Charadrius hiaticula, podróżniczek Luscinia svecica, wąsatka Panurus biarmicus, bączek Ixobrychus minutus i hełmiatka Netta rufina, dla której jest to jedna z najważniejszych ostoi w Polsce. Poza Wielikątem hełmiatka gniazduje jeszcze w niewielkim obszarze na Mazurach, a poza nimi jest niezwykle rzadka w kraju. Jej populację krajową szacuje się na zaledwie kilkadziesiąt par lęgowych.
Stawy Wielikąt, fot. arch. KGO